Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü BAT – BLU
Aşağıdaki Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü adlı kısa çalışmada efsane, hikaye, gelenek, şarkı, bilmece, söz düzeni hatta yıldızlara ait inanma ve büyüleri bile kapsayan kültür ögeleri maddeleştirilmiş olup, aşağıda B harfinin (BAT – BLU) arasında yer alan maddeler verilmiştir.
Batibat Filipinlerde yaşayan İloko halkının inanışında ağaçlarda yaşayan şişman kadınların adıdır. Üzerinde yaşadığı ağaç kesildiğinde kesilen kütükleri takip eder ve eğer bu kütükler bir karyola yapımında kullanılırsa üzerinde yatanların karabasanı (yerli dilde Bangungnot ‘karabasan’) olur.
Batonay Artvin ili, Ardanuç ilçesine bağlı Yukarıırmaklar köyü yakınlarında bulunan ve cinli olduğu iddia edilen devasa ceviz ağacının adıdır. Ağaç 1933 veya 1934 yıllarında kesilerek Almanya’ya ihraç edilmiştir. Ağacın adı Gürcüce batoni ‘efendi’ terimiyle ilişkili olup, muhtemelen geçmişte yöre halkı tarafından ağaca tapınma kültü ile ilişkilidir.
Battal Gazi, Seyyit Battal Efsanevi Emevi kahramanlarından birisinin adıdır. MS 717-740 yılları arasında Arap ordularının Doğu Roma İmparatorluğu üzerine yaptığı fetih seferlerine katılmış, MS 740 yılında Malatya yakınlarında Akronion mevkiinde şehit olmuştur. Türklerin İslam’ı kabul etmesinin ardından Türk folklorunun da değerli bir öğesi olmuş hatta Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde bahsi geçmiştir. Efsaneye göre Ayasofya’dan değerli bir haç almış, savaş yaralarını bir manastırda tedavi eden kızla birlikte kaçmıştır.
Battal Gazi’yi anlatan biri Arapça Zatü’l-Himme birisi Battalname adlı iki destan bulunmaktadır.
Battalname MS 8. yüzyılda Arap-Bizans savaşlarında büyük yararlılıklar gösteren Battal Gazi’nin hayat öyküsü ve kahramanlıklarının anlatıldığı destanının adı olup MS 11. yüzyılda yazılmış olmalıdır. Bizans-Arap savaşlarını anlatan Rum destanı Digenis Akritas ve Battal Gazi’nin kahramanlıklarını anlatan diğer destan Zâtü’l-Himme ile ortak yön ve benzerlikleri olmakla birlikte çeviri değil orijinal bir çalışma olduğu ispatlanmıştır.
Bava Bkz. Agta
Bavang Bali adası halkının inanışında kötü ruhlu kız kardeşi Kesuna tarafından aldatılmış ve ormana sığınmış bir kahramanın adıdır. İyi huyluluğu ormandaki hayvanlar ve tanrılar tarafından ödüllendirilmiş, bu durumdan haberdar olan kıskanç kardeşi ise ormana gittiğinde yılanların hedefi olmuştur.
Bavu Güneybatı Çin’de kullanılan tek kamışlı bir çeşit nefesli çalgının adıdır.
Bayatı Azerbaycan ve Doğu Anadolu bölgesinde yaygın yedi heceli dörtlüklerden oluşan halk şiiri çeşididir.
Baybars hikâyesi Memlûk hükümdarı I. Baybars’ın hayatı ve kahramanlıklarının anlatıldığı öykülerin adı olup, ilk olarak ne zaman yazıya döküldüğü bilinmemektedir. Eldeki en eski 18. yüzyıldan kalma olup İbnü’d-Dinarîi tarafından yazılmıştır.
Bayburt Halayı, Bayburt Dağları Sivas, Bayburt ve civarında hilâl şeklinde bir dizi oluşturan oyuncuların 10/16’lık ‘Şen ol Bayburt, şen ol sende nem kaldı?’ türküsü eşliğinde oynadıkları bir halayın adıdır.
Bayburt Oyunu Sivas ili, Hafik ilçesi İpsil köyünde davul zurna eşliğinde oynanan bir sıra oyununun adıdır. Yerde oynayan 5 kişinin omzuna 5 kişi çıkarak ayakta sıra olmaktadır. Karadeniz Bölgesinde özgü heyamola oyunlarına benzeyen bu oyun dışarıdan taşınmış olmalıdır.
Bayburtlu Celâlî 1845-1915. Medrese eğitimi almış, zaman zaman aruz veznini de kullanmış bir halk şairidir.
“Sönmez Celâlî’nin bu aşk ateşi
Çekilmez badesi kaynamaz aşı
Mahmut gelmez elde değildir başı
Benim gam yükünü çeken yok”
Bayburtlu Zihni 1798 ya da 1799 yılında Bayburt’ta doğmuş, Erzurum ve Trabzon medreselerinde öğrenim görmüş, Rus işgali sırasında (1828) Bayburt’tan ayrılmış, Anadolu’nun çeşitli bölgelerini dolaştıktan sonra Trabzon’da vefat etmiş (1859) bir halk şairinin adıdır.
| Koşma (Bayburtlu Zihni) | |
|
Uzun müddet haber yoktur sılamdan Her posta geldikçe gönlüm yerinir Haber yok evlâd ü ayal anamdan Can postanelere varır sürünür
Kör olsun gurbetin kahrı bitmedi Gidemem vatana çilem yetmedi Gül de taksam bülbülümüz ötmedi Altın kafes olsa viran görünür
Bahar geldi seyren için iline Herkes sevdiğini takmış koluna Zihniya gurbetin gider yoluna Hasretli sineme hicran sarınur
|
|
Bayeux duvar halısı İngiltere’nin Normanlar tarafından fethedilişinin tasvir edildiği 11. yüzyılda dokunmuş 49,5 x 70,4 cm boyutlarında Ortaçağ halısının adı olup Bayeux piskoposu Odo tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır.
Bayraktar Anadolu’da düğün alayının önünde yürüyen elinde uzun bir sırığın ucuna bağlanmış mersin dalı taşıyan kişinin adıdır. Düğün sabahı güvey evinden çıkan düğün alayını köy meydanında karşılayan gelin tarafının köyünden gençler bayraktara şöyle seslenirler:
“Bayraktar bayrağı kaldır
Yönünü kıbleye döndür
Pirine birselamgönder
Verelim Muhammed’e selavat”
Bkz. Düğün bayrağı
Bayram Dinî, resmî ya da etnik açıdan özel bir öneme sahip olduğundan topluca kutlanılan gün veya günlerin adıdır.
Bayramları yedi gruba ayrılmışır:
- Dini bayramlar: Kurban ve Ramazan bayramları
- Resmi bayramlar: 30 Ağustos Zafer bayramı
- Etnik bayramlar: Dana bayramı, Hıdrellez
- Kadın veya erkekler tarafından benimsenen bayramlar
- Yaş gruplarına göre benimsenen bayramlar
- Ekolojik öğelerin yönlendirdiği bayramlar
- Köy bayramları
- [İslam] Kurban ve Ramazan (Fıtr) olmak üzere iki dini bayram buyrulmuştur.
Bayram Alayı Osmanlı döneminde saraydan bayram namazı için ayrılan padişahın gidiş ve dönüşünde yapılan törenin adıdır.
Bayramlık Kurban ve şeker bayramlarında giyilmesi gelenek olan temiz kıyafet ve ayakkabıların adıdır.
Bazlama Anadolu’da mısır, buğday ya da arpa unundan sac ya da tandır üzerinde pişirilerek yapılan geleneksel ekmeğin adıdır.
Bazûbent Efelerin kollarına, dirsek ile omuz arasına taktıkları içinde kurşun geçirmez muskası bulunan bez parçasının adıdır. Kervan yolculuklarına katılan zengin kimselerin değerli eşyalarını bazûbentleri içerisinde sakladıkları, eşkıyaların soydukları insanların muskalarına çarpılma korkusundan pek dokunmadıkları bilinmektedir.
Bean-nighe İrlanda ve İskoçya halk masallarında Banshee’nin bir varyasyonudur. Irmak kenarında kanlı elbiseler yıkarken görüldüğü için ‘yıkayıcı kadın’ anlamına gelen bu isimle çağrılmaktadır. Ayakları tıpkı bir ördeğinki gibi perdeli olan Bean-nighe’yi, kadın kendisini fark etmeden önce gören hayatta kalabilirse de, tam tersi gerçekleşirse ölmesi an meselesidir.
Bean Sidhe Bkz. Banshee
Bearskin, Ayı postu İngiliz ve Danimarka Kraliyet ordusunun resmi törenlerde giydiği ayı postundan yapılmış şapkaların adıdır. İngiliz ordusunda kullanılan standart bearskin 46 cm (18 inç) boyunda ve 680 gram (1,5 pound) ağırlığındadır.
Beati Paoli 18. Yüzyıl İtalya’sında yönetime karşı komplo düzenlediğine inanılan tamamen siyalar giyen hayali bir suç örgütünün adıdır.
Bebek Sevme Türküleri Bebek ve çocuk sevme edalarını içeren çoğu zaman bir çalgı eşliği olmadan, yer yer oyun öğeleri de içeren türkü ve tekerlemelerin adıdır. İki grupta ele alınabilirler:
- Bebeği uyutmak amaçlı söylenen ninniler
- Bebek kucağa alınıp okşanırken, sallanırken hatta havaya atılıp tutarken söylenilen ‘dandan’ veya ‘dandiniler’ (Yunanca dandanizo ‘sallamak’)
“Atim tutim ben seni
Şekere katim ben seni
Havıya bulut gelende
Ağzıma atim ben seni” (Kars)
Bebek Şenliği, Şeftali Çiçeği Şenliği Japonya’da her yıl 3 Mart günü küçük kızları eğlendirmek amaçlı düzenlenen şenliğin adıdır.
Beberuhi Karagöz gölge oyununda İstanbul ağzı ile konuşan kambur cüce karakterinin adı olup ‘Altıkulaç’, ve ‘Pişbob’ olarak da bilinir. Hızlı ve çabuk konuşan, boyuna posuna bakmadan bütün zennelerin kendine aşık olduğunu sanan, Karagöz’le alay edip sırtına binen ilginç bir karakterdir. Bazı Karagöz oyunlarında birden çok beberuhi bulunmaktadır.
Bedesten Osmanlı döneminde içinde değerli eşyalar satılan eş büyüklükte kubbelerden oluşan kapalı çarşıların adı olup bezzâz ‘kumaş satan’ kelimesinden gelişmiştir.
Bedevia Sırp kahramanlar Bogdan ve Balatçko’nun atlarının adıdır.
Bedevre Yayla evlerinin tavanında kiremit yerine kullanılan yarma ahşap levhaların adıdır (Doğu Karadeniz)
Bedik Kazak halkının inanışında, insan ve ev hayvanlarını hasta eden iblislerin ve bu hastalıktan arınmak için düzenlenen eğlenceli merasimlerin adıdır. Köyün gençleri Bedik giren evin avlusunda Bedik’ten önce evden çıkmasını rica ederek, ardından Bedik’e hakaret ve tehditlerle gözünü korkutmaya çalışarak çıkıp gitmesini sağlamaya çalışırlardı.
Bedr el-Budur 1001 Gece Masallarında Alâaddin’in karısı olan sultanın kızı veya Çin prensesinin adıdır.
Befana, La Befana, La Strega, La Vecchia Sicilya halkının inanışında çirkin fakat iyi kalpli yaşlı bir kadının adıdır. 6 Ocak yortusunun (Epifani) arifesinde çocukların çoraplarının içine hediyeler koyduğuna inanılmaktadır.
Begizko Bask halkının inanışında bakış gücüyle (Bedatur) aktarılan kötü güce (nazar) verilen isimdir.
Begüm Hindistandaki Müslüman toplumlarda ve doğu Türklerinde kadınların taşıdığı asalet unvanının adı ve ‘bey, beg’in dişil karşılığı olmalıdır.
Beh günü Erkek tarafının kolonya, söz yüzüğü, kalağı (başörtüsü) ve diğer hediyelerle birlikte kız evini ziyaret edip kız istemesinin ardından söz kesildiği günün adıdır (Kars)
Behlül Danende, Divane Behlül Zekâsı, güler yüzü ve sıra dışı fikirleriyle çok sayıda fıkranın kahramanı olan bir Azeri kahramanın adıdır.
Beiderwand, Beederwand Adını Hindistan’ın Bidar kentinden alan birbirine motiflerle tutturulmuş iki kat dokunmuş geleneksel bir Alman kumaşının adıdır.
Beisak Kamboçya’da katledilerek öldürülenlerin ruhlarına verilen isim olup, yaşayanlar onların anısına çalılıklara yemek bırakmaktadır.
Bekçi manisi Anadolu’da özellikle Osmanlı döneminde, şeker bayramında mahalle bekçilerinin kapı kapı dolaşarak para toplarken söylediği manilerin adıdır.
Beklik takmak Nişan anlamında kullanılan bir terim olup adını oğlan tarafının kız tarafına hediye ettiği eşyalardan (beklik) gelmektedir (Gaziantep)
Bekri Mustafa, Bekri Mustafa Ağa İçkiyi yasaklamasıyla tanınan Sultan IV. Murat’ın sarayına mensup ağalardan birisi olup, açık sözlü, laubali, ehli keyf karakterinin yanı sıra ayyaşlığıyla da tanınmış, Osmanlı toplumunda içki düşkünlüğünün sembolü haline gelmiştir. Karagöz oyunundaki Tuzsuz Deli Bekir karakteri Bekri Mustafa’dan izler taşımaktadır.
Bel Toprağı kazmaya yarayan, uzun saplı, ayakla basılacak yeri tahta, ucu kürek formunda metal tarım aletinin adıdır.
Bel Kuşağı, Şalvar Bağı Kadınların şalvarlarını bağlamak için kullandığı beyaz renkli dokuma kuşakların adıdır (Anadolu)
Bel Canto 16. yüzyılda gelişen bir şarkı tarzının adı olup, İtalyanca ‘güzel şarkı söyleme’ anlamına gelmektedir.
Bel Parası Gelinin babasının evinde geçirdiği son gece, misafirlerin elini öpüp, başını beyaz adı verilen örtüyle bağlandıktan sonra erkek kardeşi veya akrabalarından bir erkek çocuğun kızın bel bağını bağlaması karşılığında aldığı bahşişin adıdır (Ordu).
Beledi dokuması Anadolu’da çift kat dokunan ve birbirine motiflerle bağlanan bir dokuma çeşidinin adıdır.
Belita, Beleti, Belite Siirt ili Sason ilçesinde daha çok düğünlerde davul zurna eşliğinde, yalnız erkek ya da kadın-erkek karışık olarak oynanan bir halay çeşididir.
Bellilik Kız istemeye giden dünürler ie kız tarafının anlaşmaya varması durumunda kıza takılan takının adıdır (Muğla, Kırşehir, Konya)
Beltane, Cetsamhain Kelt kökenli halkların 30 Nisan veya 1 Mayıs’ta ‘Bile, Belenus, Elanos, Beli, Kymru’ adlarıyla bilinen ışık ve şifa tanrısı adına düzenlediği ateş festivalinin adıdır.
Bkz. Belenus, Betlem Bayramı
Beltane Kekleri İskoçya’da arpa veya yulaf lapasından pişirilen yuvarlak keklerin adıdır. Kekin siyah parçasını yiyene veya kekini yerde yuvarladığı zaman bozulmasının sahibine kötü şans getireceğine inanılmaktadır.
Bendhara Eski Malay devletlerinde baş vezir makamının adıdır.
Bendir, Bender Derisinin iç yüzüne ince bir kiriş gerilen Ortadoğu kökenli bir çeşit zilsiz tefin adıdır.
Bendith, Bendith Y Mamau Kelt masallarında bir peri kabilesinin adıdır. Çocukları kaçıran, kaçırdıklarının yerine kendi çocuklarını koyan çirkin yaratıklardır. Eğer kaçırılan çocuk kurtarılırsa evde olmadığı döneme ait hiç bir şey hatırlamaz. Bununla birlikte müzik sevgisi ve yeteneği artmıştır.
Benge, Benk, Menge, Mengi Denizli’nin Manastır köyü ve civarında 10-15 kadar erkeğin davul zurna eşliğinde oynadığı bir sıra oyununun adıdır.
Bengi, Çember, Alay Havası Balıkesir, Bergama ve Çanakkale civarında erkekler tarafından bir efebaşının komutasında topluca oynanan bir sıra oyununun adı olup, benge ile ilişkilidir.
Benkei MS 12. yüzyılda Japonya’da yaşamış efsanevi bir kılıç ustası, keşiş ve dövüşçünün adı olup ünlü savaşçı Minamoto Yositşune’nin hizmetindedir.
Benli Ali 17. yüzyılda yaşamış bir halk şairinin adı olup, 1664 yılında Fransızların Cezayir saldırısında Osmanlı denizcilerin kahramanlıklarını anlatan pek çok şiiri vardır.
Beran berdan Ağrı bölgesinde Ekim ve Kasım aylarında gerçekleştirilen koç katımı törenlerinin adıdır.
Berbalang Filipinlerde kısık gözlü ve kanatlı insanlar olarak tasvir edilip, insan etiyle beslendiğine inanılan bir yaratığın adıdır.
Berbük Gelinin sağdıcının adı olup gelinle birlikte düğün alayına katılarak erkek evine gider (Van)
Bereket Topraktan elde edilen ürünün veya girişilen bir işten kazanımın bolca olmasını tanımlayan terimdir. Anadolu köylüsü tarlasına tohum atmadan önce iki rekât namaz kılmakta ardından Tanrı’ya dua etmektedir:
“Kurdunan, kuşunan, eşinen, dostunan yemeyi nasib eyle” (Afyon).
Hızır’ın bereket getiren cinlerin ise bereketi kaçıran varlıklar olduğuna inanılmaktadır.
Berete Bitlis civarında topluca oynanan sıra oyunlarına verilen isimdir.
Bereznianka Bir Ukrayna halk dansının adıdır.
Bergamask, Bergomask Çiftlerin halka oluşturarak birbirlerine kur yaptığı bir halk dansının adı olup 16. yüzyılda Lombardia bölgesindeki Bergoma kentinde ortaya çıktığından bu adı almıştır.
Berggeist Alman halkının inanışında bir dağ ruhunun adıdır.
Berit Bitlis yöresinde Halay oyunu için kullanılan terimdir.
Berleam [Folklor, Hıristiyanlık] Hint prensi Budasef’in Hıristiyanlığı kabul etmesine yol açtığına inanılan ermişin adı olup hikâyesi Ortaçağ Avrupa’sında oldukça popülerdi.
Bernardo del Caprio İspanyol halk ozanlarının hikâyelerini dillerinden düşürmedikleri MS. 9. yüzyılda yaşamış bir kahramanın adıdır.
Bertha İtalya’da Befana, Güney Almanya’da Berchta olarak bilinen, 6 Ocak yortusu öncesinde çocukların çoraplarının içine hediye koyan yaşlı bir kadının adıdır.
Bervanik Bkz. Çinko
Beş Yetim, Eytâm-ı Hams Nusayrilerce kutsal sayılan beş mitolojik karakterin adıdır:
- Mikdad (Şimşek ve yıldırımın efendisidir)
- Ebu-Zerr (Yıldızların efendisi)
- Abdullah bin Ravaha (Rüzgârın efendisi)
- Osman bin Maz (Şifa ve hastalığın efendisi)
- Kamber (Ölü ruhların efendisi)
Beşibirlik, beşibiryerde 1844 yılında basılan beş altın lira değerinde Osmanlı parasının adı olup, yüksek değeri sebebiyle daha çok ziynet eşyası olarak kullanılmıştır.
Beşik Bebek yatırmak ve sallayarak uyutmak amacıyla kullanılan ahşap, hasır veya demirden yapılmış küçük karyolaların adıdır.
Beşik kertmesi, beşik kesiği Çocukların henüz beşikteyken ailelerin ileride evlendirilmeleri konusunda birbirlerine söz vermeleri geleneğinin adıdır.
Beşlik Osmanlı döneminde kadınların boynuna taktıkları altın veya gümüş liralardan oluşan gerdanlığın adı olup ilk olarak II. Süleyman döneminde (1687-91) basılmıştır. Beş gümüş liranın arasında mavi boncuklar da dizilmekteydi.
Betadur Bask halkının inanışında gözde birikmiş nazar gücünün adıdır.
Betlem Bayramı, Betnem Mudurnu’da Hıristiyanların paskalya yortusuna rastlayan Pazar günü Müslümanlar tarafından kutlanılan bir çeşit bahar bayramının adıdır. Boratav, bölgede geçmişte yerleşmiş Galat adlı Kelt asıllı kavimle bu geleneğin bir bağlantısının olabileceğini ileri sürmüştür (Boratav 1984: 220). Gerçekten de Keltlerin aynı dönemde gerçekleştirdiği ‘beltane’ isimli bir bahar bayramı (ateş festivali) bulunmaktadır. Anadolu’da çocuk ve genç kızların hasırları yakarak üzerinden atladıkları için ‘hasır küfrü’ olarak da bilinen gelenek, Mudurnu’da ardıç dallarının yakılmasıyla gerçekleştirilir. Ateşin üzerinden atlanması, Betlem sabahı çocukların söğüt dallarından çıkardıkları borularla kapı kapı gezerek arkadaşlarını uyandırmaları, çocukların pişmiş kızıl yumurtaları tokuşturmaları geleneğin diğer uygulamalarıdır.
Genç kızlar ateşin üzerinden atlarken şu tekerlemeleri söylerlerdi:
“Hacat-Depesi
Kızlar küpesi
Bre canım dost, dost!
Ağrım, sızım gâvura,
Gâvuru Allah devire!
Bre canım dost, dost!”
Bolu’da Müslüman çocuklar Büyük paskalya günü (Betlem) ateşin üzerinden atlarken ‘Koca papazın kellesinden’ diye bağırmakta, gün boyunca yumurta tokuşturmalı oyunlar oynamaktadırlar.
Burdur’da ise yine paskalya günü oynanan Hasır küfrü oyununda eski küfe ve hasırlardan oluşturulan yığın ateşe verilip yakıldıktan sonra üzerinden atlanırken şu iki dizelik tekerlemeyi söylerdi (And, 2003:53):
“İne minem izine
Hep günahlarımız cavurun gızine”
Ateşten alınan külleri tırnaklarının kenarına süren çocuklar böylece tırnaklarında ‘ezi’ adı verilen bir şeyin bir daha çıkmayacağına inanırlar.
Boratav, betlem bayramının küfür olarak nitelendiği bir belgeyi 15 Nisan 1572 (23 Zilka 979) tarihli bir Osmanlı arşiv belgesinde tespit etmiştir.
Bkz. Belenus, Beltane, Betlem Bayramı
Beyaz Geceler Kuzey Rusya’da (St. Petersburg dahil, 60. enlemin üstü) kısa ilkbahar ve erken yaz döneminin adı olup güneş saat 22.00 dan önce batmadığı gibi şafak da kısa bir süre sonra doğar.
Beybora, Beyböri, Beğboyra Konya civarında anlatılan farklı bir ‘Bey Böyrek’ varyantıdır. Otlak kavgası yüzünden 40 arkadaşı ile birlikte Hıristiyan komşularıyla kavga eden Beyboğra adlı bir bey oğlu esir edilerek bir kuyuya atılıp üstüde bir kaya ile kapatılmıştır. Yedi yıl kuyuda hapis kalan yiğit yoldan geçen bir kervanın sesini duyup durumunu bildirmiştir:
“Kuyunun ağzında taşı kaldırın
Kovayı indirin suyu doldurun
Benim bu halimi babama bildirin
Bana beyin oğlu Beyboğra derler”
Kervancılar, kuyuda hapis olan kişinin beylerinin kayıp oğlu olduğunu anlamışlarsa da düşmanların üzerlerine doğru at sürdüğünü görünce kaçmaya başlamışlardır. Bu sırada Beyboğra Beyliğinden haber sormuştur:
“Ey bizden olan kervancılar
Anamı babamı görmediniz mi?
Elleri kınalı bir yârim vardı
El kavan kızını görmediniz mi?”
Kaçmak üzere olan bezirgân yiğidin sevgilisinin başkası ile evlenmek üzere olduğunu, beyliğinin de yıkıldığını bildirmiştir:
“Ananı sorarsan beli büküldü
Babanı sorarsan tahtı yıkıldı
Senin için onca ağıt yakıldı
El kavan kızı da bu günlerde
Baltacı oğlu Kel Vezire verildi
Onlar için düğün dernek tutuldu.
Seni gelir diye çok beklediler
Aylara gün güne yıl eklediler
El kavan kızı kel vezire verdiler
Baltacı oğluyla kıza düğün tutuldu.”
Kuyudan gelen sesi duyan Gavur Beyinin kızı Remsina, ertesi gün babasının yaveri Koca Yani’nin yardımıyla yiğitliği ve güzelliğine dair çok şey duyduğu Beybora’yı kendisiyle evlenmesi karşılığında kuyudan kurtarmıştır. Beybora kızı yanına alıp yurduna vardığında eski yavuklusunun evlenmek üzere olduğunu görmüş, her iki kadına da ikisiyle de evlenmek istediğini söylemiş, arzusu kabul görmüştür.
Bhagat Hindistan’da büyücü ve rahiplere verilen isimdir.
Bhangra Pencap bölgesinde özellikle hasat şenliklerinde yapılan geleneksel halk dansının adıdır.
Bharat Mata Hindistan’ın kişileştirilmiş formu olup ‘Hindistan Ana’ anlamına gelmektedir. Sari adlı yerel kadın giysisini giymiş ve bayrak tutan bir kadın olarak tasvir edilir.
Bharatanatyam, Bharata Natyam Temel Hint danslarından birisi olup (diğerleri: kuçipudi, kathak, kathakali, manipuri, orissi) Tamil Nadu (Madras) bölgesinin yerel dansıdır.
Bhut Hint halkının inanışında intihar eden, ölüm cezasına çarptırılan veya kaza sonucu ölen kişilerin, burnundan konuşan, gölgesi olmayan kötü ruhlu hayaletlerinin adı olup sadece hintsafranı yakısından korkup kaçmaktadırlar.
Bıçak horonu, Bıçak oyunu Oyun alanının kenarında, çalgıcıların yanında oturan genç kıza (ya da kadın kılığına girmiş erkek) yetenek ve yiğitliklerini göstermek isteyen iki erkeğin ellerinde bıçaklarla dövüşerek dans etmesinin adı olup yöreden yöreye oyunun ritmi, kurgusu, kullanılan bıçak ve eşlik enstrümanı değişebildiği gibi, sözlü ya da sözsüz olabilir. Trabzon civarında bıçak horonu, Erzurum civarında ise hançer barı adıyla bilinir.
“Uy bıçağım bıçağım
Uy uy uy aman
Ben seni satacağım
Bıçağın parasını
Uy uy uy aman
Yarıma atacağım” (Elazığ)
Bıyık Yüzde üs dudak ile burun arasında çıkan kılların adı olup, pek çok kültürde farklı formlar almış, özelikle Eski Dünya’da 20. Yüzyıla dek erkeklik sembolü olarak görülmüştür. Anadolu’da bir delikanlının ilk bıyık tüylerinin belirmesine ‘bıyığın terlemesi’ adı verilmekteydi.
Anadolu’da geleneksel bıyık bırakma şekilleri:
- Terbıyık: Ergenlik çağındaki delikanlıların ilk bıyık tüyleri
- Sünneti şerife göre bıyık: Bıyığın dudak kenarının sünneti şerife göre kırpılmış, dudak üstüne kılı düşmeyen tarzda bırakılmış bıyık
- Karanfil Bıyık: Kenarları sünneti şerife göre kırpılmasına karşın alt dudak üzerine düşen kılların kesilmeyip kıvrılması suretiyle bırakılmış bıyık
- Kaytan Bıyık: Kenarları hafifçe uzatılmış, üstten çok alttan hafifçe kırpılmış bıyık şekli olup, genç esnaflar arasında yaygındı
- Pala Bıyık: Alttan hafifçe kırpılmasına karşın üst kıllar ve kenarları hafifçe burularak uzatılan bıyık şekli olup, yeniçeri ve kabadayılar arasında yaygını
- Pos Bıyık: Alt kenarı kesilmeden dudak üzerine kendi haline bırakılan, kenarları burulmadan uzatılan bıyık şekli olup, rindler arasında yaygındı.
- Bektaşi Bıyığı: Ağzı tamamen örten pos bıyık tarzıdır.
- Yasdık Bıyık: Sakal kesilirken pala bıyığın devamı niteliğindeki kılların yerinde bırakıldığı sakla kılarlının bıyığa yastık görevi yaptığı bir bıyık şeklinin adı olup, yeniçeri ağaları arasında yaygındı
Pis Bıyık: Gür olamayan kıllar arasında göz çirkin gelen boşluklar olan bıyık şeklidir.
Bibung Buz kraliçesinin koruyucu olan bir cücenin adı olup, kadın büyücü Ortgis tarafından kaçırıldığında yardım istemek için Dietrich’e gitmiştir.
Bican Karadeniz horonlarına benzer bir oyun olup, Ağrı yöresinde özgün türküsü eşliğinde oynanılmaktadır.
‘Çıktım kerpiç duvara
El ettim eski yâra
Ben baktım o bakmadı
Nâlet gelsin o yâra…’
Biço-Papao Brezilya masallarında yarı insan yarı hayvan, büyüklerine itaat etmeyen çocukları kaçırarak parçalayan bir yaratığın adıdır. Portekizce ‘insan yiyen dev’ anlamına gelip, Portekizli kolonistler sayesinde Brezilya’ya taşınmıştır.
Bicorne 1. Fransız masallarında panter veya inek olarak tasvir edilen aşırı yemekten şişmanlamış, sadece erkekleri yiyerek beslenen bir yaratığın adıdır. Bkz. Chichevache
- Fransa’da iki uçlu yanları kalkık üniforma şapkasının adıdır. Napoléon Bonaparte ile özdeşleşmiş olan bu şapka gerçekte o dönemin tüm Avrupa ve Amerikan subayları tarafından kullanılmaktaydı.
Bidadari Java halkının inanışında bir perinin adı olup, büyü bilgisini kullanarak masal kahramanı erkeklerin tehlikeli durumlardan kurtulmalarını sağlamaktadır.
Bieri Gabon’da yaşayan Fang halkının, atalarının kafataslarını koruyacağı inancıyla bir sandığın üzerine koydukları ahşap oyma insan figürünün/putun adıdır.
Biersal Alman halkının inanışında evin kilerinde yaşayan bir cüce olup bir bardak bira karşılığında evin tüm bardak, şişe ve testilerini parlatmaktadır.
Bilboke Eskimo halkının yılın belli dönemlerinde oynadığı büyülü bir oyunun adıdır.
Bilina Rus halk destanlarının adı olup başlangıçta ozanları söylediği manzum formdaydılar. Kiev ve Novgorod olmak üzere iki grup bilina kategorisi olmaktadır.
Billy Blin Billy Blind, Belly Blin, Blind Barlow İngiliz ve İskoç halk masallarında bir yaşındaki çocuk büyüklüğünde yaşlı adam yüzüne sahip, uzun sakallı ve şapkalı evin koruyucu perilerinden birisinin adıdır.
Bilmece Kurnazca benzetmelerle nitelikleri tanımlanan nesnenin ne olduğunu dinleyenin zekâsına bırakan söz oyununun adıdır.
Biloko Zaire’de kel kafalı cüceler olarak göründüklerine inanılan ölü ruhlara verilen isimdir.
Bilu Burma halkının inanışında yamyam bir devin adıdır.
Bilvis Ortaçağ Bavyerası’nda tüm hastalıklara şifa verdiğine inanılan efsanevi bir büyücünün adı olup, günümüz Almanya folklorunda çocukları korkutmak için kullanılan bir kötü ruha dönüştürülmüştür.
Bimbomuşi [Folklor, Sembol] İdam mahkûmu bekçisi böceği (Latince: Xestobium re-fuvillosum) ya da yoksulluk böceği olarak bilinip, yoksulluğu sembolize eder.
Bimini Kuzeybatı Bahama adaları halkının inanışında içenlere sonsuz bir hayat sunan ölümsüzlük çeşmesinin bulunduğu adanın adıdır. Bkz. Ab-ı hayat
Binza Orta Afrika’da yaşayan Zande halkının cadı doktorlarına verilen isimdir.
Bir çuval söz Yaşı geldiği halde konuşamayan çocukların annesi tarafından bir Çarşamba bir çuvala konulup yedi ev dolaştırılması, gittiği evlerde ‘vıh, o ne kı (kız) sırtındaki’ sorusuna ‘bir çuval söz’ cevabı vermesi, ev sahiplerinin çocuğa çeşitli yiyecekler hediye etmesi adetinin adı olup çocuğu konuşturmak amacıyla gerçekleştirilirdi (İç Anadolu).
Biryan Çepiç denilen bir yaşındaki erkek keçi etinden kızdırılmış tandırda pişirilen geleneksel yemeğin adıdır (Bitlis)
Bisan Malay halkının inanışında Ağustos böceği formunda tasvir edilen kâfur ağacı ruhunun adıdır.
Bissat Tatar masallarında tek gözlü, insan yiyen bir devin (tepegöz) gözünü kızgın bıçakla çıkarmış bir kahramanın adı olup, Odysseus ile benzerliği dikkat çekicidir. Bkz. Basat
Bit pazarı, Batpazarı, Bayatpazarı Anadolu’da eski eşyaların alınıp satıldığı pazarların genel adıdır.
Bitabok Sudan’da cadı olduğuna inanılan yarasalara verilen isimdir.
Bitirme Söz kesiminin adı olup, haberi getiren güvey adayının kulağını çeker ve mutlu haber karşılığında bahşişini isterdi (Konya)
Biva Çin lavtası olan pipa ile benzerlikler gösteren kısa saplı ipek telli bir çeşit Japon lavtasının adıdır.
Bizden İyiler Azeri masallarında cinler için kullanılan bir deyimdir. İnsanların malını, kazancını çalar, yemeklerini gizliden yer, elbiselerini giyer, karanlık yerler, su kenarları ve ormanlık alanlarda yaşarlardı. Yemeğe başladığında ‘Bismillah’ denilmezse ‘Bizden İyiler’ yemeğe ortak olurlardı.
Black Bottom İlk olarak 1907 yılında ABD’nin Güney eyaletlerinde siyahlar tarafından yaratılmış bir caz dansın adı olup 1920’lerde ülke çapında ünlü olmuştur.
Black Bart 1875-1882 arasında 28 posta arabasını soyan Kaliforniyalı efsanevi soyguncunun adıdır.
Blarney Stone, Blarney Taşı İrlanda’da Cork yakınlarındaki Blarney şatosunun duvarında 6 m yüksekliğinde üçgen formda bir taşın adıdır. Ulaşılması oldukça güç bir pozisyonda olan taşı öpen kişinin olağanüstü çekicilik gücüne sahip olacağına inanılmaktadır.
Blorong Endonezya masallarında kandırıp yediği insanların kemiklerinden yaptığı evde yaşayan güzel bir cadının adıdır.
Blues Kökeni Afrika müziğine dayanmakla birlikte zamanla caz ile özdeşleşen 20. yüzyılın başlarında ABD’nin güney eyaletlerinden gelişen müzik türünün adıdır.
Kaynak
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009